MİLLİ MÜCADELENİN
İLK ASKERİ ZAFERİ : DEMİRCİ MUHAREBELERİ
ESMA ÇAĞLAYAN
MANİSA CELAL
BAYAR ÜNİVERSİTESİ DEMİRCİ EĞİTİM FAKÜLTESİ
TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ BÖLÜMÜ SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ
LİSANS PROGRAMI 2.SINIF ÖĞRENCİSİ
GİRİŞ
İlk dünya savaşının hemen ardından
gerçekleşen Türk Milli Mücadelesi uzun bir hazırlık dönemi ve iki büyük
muharebe sonrası zaferle sonuçlanmıştır. Hazırlık dönemi çok yönlü siyasal ve
askeri gelişmelere sahne olurken mücadelenin örgütsel birliğin sağlanması ve
kamuoyunun kazanılması noktaları öncelikli olmuş; bunun yanında iç isyanların
bastırılması ve Yunan işgallerinin genişlemesinin önüne geçilmesi mücadelenin
geleceğini belirlemiştir[1].
Milli Mücadeleyi bir İstiklal Harbine
dönüştürmek için ihtiyaç duyulan zamanın kazanılması yönünde asıl uğraş alanı
hızla genişleyen Yunan işgallerinin önüne geçmek veya yavaşlatmak için eldeki
güçlerin seferber edilmesi olmuştur. Ege bölgesinde Yunanlıların İzmir ve
çevresini işgallere başladığı süreçte ortaya çıkan yerel Kuva-yı Milliye
güçleri bu işgalleri durdurmakta başarılı olamamış; 1920 ortalarında hızla
gelişen Yunan işgalleri karşısında önemli mevzi ve cepheler kaybedilmiş ve
Bursa-Uşak yıl boyunca Batı Anadolu’nun sarp bölgelerinde tutunulmaya çalışılmıştır. Kamuoyuna tedirgin ve korku
dolu bir havanın hakim olduğu bu dönemde Çerkez Ethem komutasındaki Gediz merkezli
Kuva-yı Milliye Seyyare
güçlerinin Demirci önlerinde Yunan kuvvetlerine ani baskın yapmaları ve
taarruzlarını püskürtmeleri sonucu Yunan güçlerinin geri çekilmesi ve ardından
işgal konumlarını sağlamlaştırmak için bir süre ara vermesi, kısa bir dönem
olsa umutlu bir bekleyişe neden olması bakımından Milli Mücadelede bir dönüm
noktası olmuştur. Bu çalışmanın konusu Milli Mücadelenin karamsar havasında bir
umut yaratan bu gelişmeyi Milli Mücadelenin ilk askeri zaferi olarak görür ve
nasıl gerçekleştiğini neden ve sonuçları ile değerlendirmeye; Milli Mücadele
tarihinin az bilinen bir yönünü açıklamaya çalışır. Bu bildiride kullanılan
kaynaklar üzerinde birkaç söz söylemek gerektiğinde, ATASE Arşivinin İstiklal
Harbi koleksiyonundaki belgelere tam olarak ulaşılamamasından dolayı ağırlıklı
olarak döneme ait hatıralar ve ikinci el kaynaklar esası oluşturur. Hatıralarda
Çerkez Ethem’in (1962) ve Ali Fuat Cebesoy’un (1953);telif eserlerde Rahmi
Apak’ın (1991,2.Baskı )çalışmaları ana kaynaklar olarak kullanılmıştır. Diğer
kaynaklar yeri geldiğinde atıf yapılmıştır[2].
MİLLİ
MÜCADELENİN İLK ASKERİ ZAFERİ: DEMİRCİ MUHAREBELERİ
Yunan
İşgalleri ve Demirci Önlerinde Muharebe Fikri
Geleneksel tarih
yorumlarında Milli Mücadele’nin bir kamuoyu oluşturarak, Kuva-yı Milliye kimliği altında sivil bir direniş ve
halk hareketi olarak örgütlü ve silahlı eyleme geçmesi Yunanlıların 15 Mayıs
1919’da İzmir’e asker çıkarması ile başladığı kabul edilir 16 Mayıs-12Haziran
1919 tarihleri arasında İzmir çevresi ile Bergama Ayvalık, Aydın Ödemiş, Tire, Nazilli,
Manisa, Kasaba (Turgutlu) ,Salihli, Akhisar yerleşimlerine kadar Yunan
işgallerinin genişlemesi süreci ve bu bölgelerde Yunan katliamı zulüm
ve baskıları Türk Milletinin özelde Ege bölgesinin silahlı direnişe geçip vatan
müdafasına atılması çağdaş
[1] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları
2.Baskı ,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi
Arşivi :40/69-1;840/125-1.;Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul
:Dünya Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa
Kültür Sanat Kurumu Yayını ,1991
[2] Celal
Metin, “Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi: Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’ de
Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137.
Türk tarihinin dönüm noktasıdır. Yerel
direnişin cepheler oluşturması ve uluslar arasında konjonktürün Yunan
işgallerini şimdilik yeterli görmesi sürecinde Demirci ve çevresinde de yerel
direnişin oluşumu ve örgütlenme çabalarını görürüz. Bu çabalardan olmak üzere
Demirci muharebeleri sırasında Çerkez Ethem tarafından bir yanlışlık sonucu
idam edildiği sonraları İzmirli zade Hacı Nurullah Efendi başkanlığında
Müdafaa-yı Hukuk Alaşehir Kongresi
delegesi ve merkez yönetiminde görev alan İzmirliza de H.Mahzar Nurullah Efendi’nin temsil ettiği
Harekat-ı Milliye Reddi İlhak Cemiyetlerinin varlığı ve faaliyetleri az çok
bilinmektedir[1].
.
Demirci
Muharebelerinin Başlaması ve Askeri Gelişmeler (30Temmuz -22Ağustos1920)
Hatıralarına göre Çerkez Ethem Ali Fuat Paşa ile görüşüp görev paylaşımı
yaparak 21 Temmuz’da İnönü’den Kütahya yolu ile Demirci’ye hareket ettiğini söyler Rahmi Apak ve Teoman Ergül Çerkez
Ethem’ in 9 Temmuz’da Yozgat’tan ayrıldığını 19 Temmuz’da da Ankara’dan ayrılıp
İnönü’de Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa ile genel durumu görüşüp hareket
şeklini kararlaştırdıklarını ve 27
Temmuz’da Çerkez Ethem’in Kütahya Mıntıka Komutanlığına atandığını söylerler Hatıralarına
göre Çerkez Ethem’de Kütahya’da asker
toplamaya koyulduğuna üç gün sonra Simav önlerine geldiğinde Simav’ı egemenliği
altına alıp aynı gün Demirci üzerine yürüdüğüne ve Mustafa Kemal Paşa’nın 30
Temmuz’da Ethem güçlerinin Demirci’nin 10 Kilometre kadar kuzeyinde Yunan
güçleri ile temas ettiğini söylediğine göre 27 Temmuz -30 arasında Çerkez
Ethem’in Kütahya’dan Demirci önlerine geldiği ve 30 Temmuz 1920 ‘den itibaren
Demirci Muharebesinin başladığını kabul etmek gerekir[2].
Demirci Muharebeleri’nin başladığı zaman
Kuva-yı Seyyarenin askeri gücü hakkında kaynakların verdiği bilgiler bir birini
tutmasının sebebi Çerkez Ethem’in hatıralarına dayanmasıdır . Hatıralarında Çerkez Ethem Kütahya’da istediği kadar asker
toplayamadığını yazar. Bunun üzerine Kütahya ve çevresinde Hapishanelerinde
bulunan mahkumlardan yararlanmak istediğini: onlara bazı şarlar ileri sürüp
fedakarca savaştıkları takdirde affedileceklerini söyler Sonuçta dört yüz
kadarını serbest bıraktırıp Kütahya’da toplar ve onları silahlandırır . Ayrıca yüz elli kadar da gönüllünün katılımı
ile 550 kişilik bir piyade tabur teşkil eder ve bu tabura Katiller Taburu adını
verir Çerkez Ethem ‘’Kütahya’dan hareket
eden bu umumi kuvvetim şöyle idi; 4500 atlı ve silahlı zabit ve asker 550 miktarında beygir arabaları ile sevk edilen
mezkur piyade taburu dört dağ topu 14 mitralyöz bunlardan gayri erzak kolu
mekkarecilerde vardı Fakat sıhhiye
teşkilatımız noksan dı Erzak yedek
mühimmat ise boldu ‘’dediğine göre beş binin üzerinde bir askeri gücün
oluşturulduğu anlaşılmaktadır[3] .
Demirci
Savaşı ve Zaferi
[1] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları
2.Baskı ,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi
Arşivi :40/69-1;840/125-1.; Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul
:Dünya Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa
Kültür Sanat Kurumu Yayını ,1991
[2] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları
2.Baskı ,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi
Arşivi :40/69-1;840/125-1.; Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul
:Dünya Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa
Kültür Sanat Kurumu Yayını ,1991
[3] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları 2.Baskı
,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi Arşivi
:40/69-1;840/125-1.; Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul :Dünya
Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa Kültür
Sanat Kurumu Yayını ,1991
Mondros Mütarekesi’nin 7.maddesine
dayanarak 15 Mayıs 1919 da İzmir’i işgal eden Yunan kuvvetleri ilerleyerek ege
içlerine kadar gelmişlerdir 20 Temmuz 1920 tarihinde ise Demirci’yi de işgal
etmişlerdi .Bir tarafta Müdafaa-i Hukuk
örgütlenmesi içinde olan Demirci diğer tarafta Kumçay Gediz ve Bakırçay
ovalarında kendilerini güven içinde hissedebilmek için Gördes Selendi ve
Demirci dağlık kısmındaki çeteleri sindirmek isteyen Yunanlılar bulunmaktaydı İşte
Salihli civarında bulunan Yunan kıtalarında 12 Temmuz’da Borlu yu işgal
etmişlerdi. Demirci’nin güneyindeki Yunanlılar aynı gün iki kol halinde kuzeye
doğru ilerlemişlerdi. Birisi Demirci diğeri Gördes yönüne ilerleyen Yunan
kuvvetleri altışar bölükten oluşuyordu Demirci yönüne ilerleyen kol 12 Temmuz
akşamına kadar o yön üzerinde bulunan Bozköy’ ü işgal etmiştir. Bu durumda birkaç gün kalan
Yunanlılar etraftaki halkın silahlarını toplamışlardır. Düşmanın bu hareketi
üzerine Demirci’de ve Simav’da bulunduğunu kabul ettiğimiz bazı Kuva-yı Milliye
ve gönüllü kuvvetler maalesef düşmanla teması dahi kabul etmeksizin
dağılmışlardır[1].
Düşman 12 Temmuz ‘dan 21
Temmuz 1920’e kadar bu vaziyette kalmış, ondan sonra kuzeye doğru tekrar
yürüyüşe devam etmiş ve Çat Değirmeni’ndeki ufak bir müfrezeyi geriye çekilmek
zorunda bırakarak Demirci’yi işgal etmiştir. İki gün sonra Yunanlılar Simav’a
doğru yürüyüşlerine devam etmişledir ve
23 Temmuz’da Hisar köy civarına kadar gelmişlerdir Fakat burada
kalmayarak biraz geriye çekilmişler ve Demirci’nin biraz kuzeyinde bulunan
Demirci Dağları’nda 25 Temmuz da konuşmuşlar dır . Bunun üzerine 27Temmuz’da
Kütahya Havalisi Kütahya’dan Simav’a
doğru hareket ettirilmiştir .’’Yunan kuvvetlerinin Demirci ve civarını işgal ettiğini
haber alan Simavlılar ya da Simavlılar arasında bulunan bazı muzır ve
muhalif kişiler doğrudan doğruya
Yunanlılarla işbirliği yapmışlar, Manisa Mutasarrıflığı’na atanan Aziz Bey
ellerinden zor kurtulmuş hatta tertip
ettikleri ufak tefek müfrezeleri doğuya doğru
Kütahya genel istikametine ta Gediz’e kadar göndermişler, Yunanlılara
ileri karakol görevi görmüşlerdir.31 Temmuz Sabahı Demirci’ye doğru saldırıya geçen Çerkez Ethem kuvvetleri
makineli tüfek ve topçu atışı desteğinde Akdere Köyü’nün iki yanına mevzilenmiş
iki taburluk Yunan birliğiyle çarpışırlarsa da bundan bir sonuç alınamamıştır Saldırı sırasında 15 şehit, 30 kadar yaralı
verilmiştir.1Agustos’ta savaş tekrar başlamış Çerkez Ethem Bey cephedeki
kuvvetlerini yeni kurulan Mahkumlar Taburunun da bulunduğu birliklerle takviye
etmiş olduğu gibi düşman da yeni takviye kıtaları almış olduğu için savaş uzun
sürmüştür Ethem Bey kuvvetleri içinde bulunan Parti Pehlivan Müfrezesi Hocalar dan düşmanın gerilerine sarkarak düşmanın sağ
kanadını geriden ateş altına alınca , Yunan kuvvetleri Hocalar ‘da toplanarak , yedi buçuk saat süren bir
savaştan sonra mağlup olarak Demirci’nin 5 km kadar güneyine çekilmek zorunda
kalmıştır 15 Ağustos 1920 civarındaki
çarpışmalara , etkili olmasa da, Afyon’dan kalkan Türk uçakları da katılmıştır
.Bu sırada , Uşak’taki 2inci Tayyare Bölüğü ,23üncü Tümen Komutanından almış
olduğu emirle , 15 Ağustos 1920’den itibaren keşif ve kara birliklerini
destekleme görevine başlamıştı . Bölük kısa zamanda Elvanlar Demirci ve Simav
bölgelerinde toplam yirmi saat uçmak suretiyle 1Kuva-yı Seyyare Komutanlığı’nın
istemiş olduğu keşif mevzilerini yaparak düşman durumu hakkında faydalı
bilgiler elde etmişti Keşifler sırasında görülen önemli düşman hedeflerine
bomba ve makineli tüfeklerle taarruzlar yapıldığı gibi özellikle Demirci muharebelerinde kara
birliklerini destekleme vazifesi alan uçaklar çok alçaktan yaptıkları bomba ve
makineli tüfek atışlarıyla
[1] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları
2.Baskı ,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi
Arşivi :40/69-1;840/125-1.; Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul
:Dünya Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa
Kültür Sanat Kurumu Yayını ,1991
düşman birliklerini dağıtmış ve topçu
mevzilerini susturmak suretiyle kara birliklerini yardımda bulunmuştu[1].
SONUÇ
Ülkemizin Milli Mücadele döneminde doğudan,
batıdan kuzeyden güneyden her yönüyle işgal altında olduğu bu dönemde Manisa Demirci Kütahya Simav ve çevresinde yaşayan halkın kendi
imkanlarıyla başlattığı mücadelenin ne kadar büyük zorluklarla ve sıkıntılarla
başarıldığı ve taktir edildiğine şahit olduk Maddi ve Manevi her türlü
sıkıntıları kendi içlerinde örgütlenmeleriyle
hallettikleri ve daha sonra Kuva-yı Milliye örgütlenmelerinin zamanla
bölgede oluşmaya başlaması ve Demirci çevresinde Çerkez Ethem ve askerlerinin bulunmasıyla çok ciddi
muharebelerin olduğunu günümüzde buraya kadar damı düşman geldi dedirten
yerlerde bile ciddi çatışmaların olduğuna şahit olduk Karşılarındaki düşmanlarının
sayısına bakmadan çatışan ve
şehit düşen onlarca halk ve gazi hakkında bilgi sahibi olduk Çatışma zamanlarında düşmanın kolay kolay
yılmadığı ve demirci halkının da aynı şekilde karşılık verdiği
bilinmektedir. Bu yaşanan ve zorlu şekilde kazanılan toprakların tarihteki ve
günümüzdeki yerini her zaman koruyacağını biliyoruz.
Kaynakça
AKINCI İbrahim Ethem Demirci Akıncıları
2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989.Erişim Tarihi : 18.12.2017
ATASE Türk İstiklal Harbi Arşivi 40/69-1;840/125-1.
Çerkez Ethem Çerkez
Ethem in Hatıraları İstanbul Dünya
Yayınları 1962.Erişim Tarihi 18.12.2017
ERGÜL Teoman Kurtuluş Savaşında Manisa,
İzmir: Manisa Kültür Sanat Kurumu Yayını 1991 . Erişim Tarihi 18.12.2017
CEBESOY, Ali Fuat Milli Mücadele
Hatıraları İstanbul: Vatan Neşriyatı 1953. Erişim Tarihi 12.18.2017
[1] Celal Metin,
“Milli Mücadele’nin İlk Askeri Zaferi : Demirci Muharebeleri”, Milli Mücadele’
de Manisa ve Kuva-yı Milliye Sempozyumu Bildirileri, 6-7 Kasım 2009, Editör:
Nurettin Gülmez, Manisa, 2010, s.137;İbrahim Ethem Akıncı, Demirci Akıncıları
2.Baskı ,Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi,1989; ATASE Türk İstiklal Harbi
Arşivi :40/69-1;840/125-1.; Çerkez Ethem ;Çerkez Ethem’in Hatıraları ,İstanbul
:Dünya Yayınları , 1962; Teoman Ergül, Kurtuluş Savaşında Manisa, İzmir: Manisa
Kültür Sanat Kurumu Yayını ,1991
Yorumlar
Yorum Gönder