KIZILTEPE İLÇESİNİN İSİM TARİHÇESİ

Merve AYGÜN

MCBÜ Eğitim Fakültesi Sosyal Bölümler Eğitim Bilimi Bölümü 2. Sınıf Lisans Öğrencisi

GİRİŞ

Kızıltepe ilçesi, Mardin ilinin güneybatısında yer alır Doğusunda Mardin ve Nusaybin, Batısında Derik ve Ceylanpınar ilçeleri Kuzeyinde Mazıdağı ilçesi ile Güneyinde Suriye Arap Cumhuriyeti Devleti sınırları ile çevrilidir. İlçe il merkezine 27 km mesafededir. Kızıltepe nüfusun 241.781 olarak geçmektedir bu nüfusun 121.939 erkek ve 119.842 oranı kadın oluşturmaktadır.

İlçe genel anlamda düz sayılabilecek bir alana kuruludur. İlçede Akdeniz iklim hakim olup, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılık ve yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı 350 mm’dır. Yağış azlığından dolayı zaman zaman kuraklık yaşanır. İlçede çok kaliteli hububat üretimi özellikle makarnalık buğday üretimi yanında son yıllarda pamuk ve ikinci ürün mısır üretimi önem kazanmaktadır. Bunun yanında  arpa, mercimek bölgenin  genel ürünlerindendir. Tabi  bitki yönünden fakirdir ilçede nemlilik oranı 0 sayılabilecek bir orandadır. Halk çiftçilik, hayvancılık, küçük esnaf ve sanaatkarlar ile ticari faaliyet ile uğraşanlardan oluşmaktadır. Yine ilçede bir çok fabrikanın kurulmuş olması ve Irak’tan  mazot getiren kamyonların seyri seferi iş hayatına canlılık katmaktadır. Kızıltepe hakikatten çok ilginç bir şehirdir Doğunun % olarak en çok üniversite öğrenci çıkaran ilçe olma özelliğini son 5 yılda yakalamıştır. Kızıltepeliler oldukça dinamik  ve  girişken bir şehir kültürü geliştirmiştir. 15-20 yıl içerisinde zengin ve nüfus olarak ta oldukça yoğun bir şehir olacağı söylenmektedir.

KIZILTEPE İSMİNİN TARİHÇESİ

                  Kızıltepe, Mardin ilinin bir ilçesi olarak geçmişten günümüze kadar uzanan geniş ve derin bir tarihe sahiptir. Kızıltepe Mezopotamya’da sarı taşların egemen rengiyle güneşin yansıttığı tonların buğday başaklarındaki zengin coşkusuyla gülümser.[1]

    Millat’tan önceki değerleri tarihi süreç içerisinde günümüze taşıyan, önemli yerleşim yerlerinden biridir. Kızıltepe ilçesi Mardin’in yüksek ve engebeli konumuna rağmen ona inat bir düzlüğe kurulmuş olarak bulunur[2].

Kızıltepe yığma olduğu anlaşılan bir tepenin etrafında şehir şekillenmeye başlamıştır. Yapılan araştırmalara göre şehrin birçok kez yaşanılan savaşlar sonucu harabeye dönüp yer değiştirmiştir[3].

    Buna göre ilk yerleşim alanı bugün ki şehir merkezinin 10 km güneyindeki bir köy yerleşkesi olan Haramhattat’tır. Kızıltepe’nin tarihinde bilinen ilk isimleri “Dunaysır ve Telermen” olmuştur. Bu şehir Mezopotamya’nın verimli toprakları  üzerinde kurulmuş olması ayrıca Asya ve Avrupa kıtaları arasında önemli bir ticaret yolu olan İpek  Yolu’nun  kavşağında yer alması nedeniyle tarih boyunca  kendi otoritesini ortaya koyan bir yerleşim merkezi olmuştur. Bu konumu nedeniyle birçok savaşlara sahne olmuştur ve çeşitli milletler tarafından birçok kez yağmalanmıştır[4].

    1200 yıllarında Artuklular döneminde önemli  ticaret  ve konaklama merkezi olan Dünaysır, 13.yüzyıl başlarında Eyyübiler tarafından yağmalanmıştır. Daha sonra Selçuklular,

---

[1] Www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi:20.12.2017 ; Www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebılgı.com.tr Erişim Tarihi:20.12.2017

[2] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; Www.turkcebılgı.com.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017

[3] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[4] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

İlhanlılar, Memlükler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Artuklular ve Timur devletleri yönetimine geçmiştir. Zamanla” Dünaysır” yerine “Telermen” adıyla anılmaya başlar[1].

    En son İran’ın  hakimiyetinde iken Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim’in İran üzerine düzenlemiş olduğu Doğu seferi sırasında, Büyük Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından 1517 yıllında ele geçirilip Osmanlı topraklarına katılır[2].

   Bundan sonra Cumhuriyet dönemine kadar Osmanlı yönetiminde kalmıştır. Artuklular döneminde çarşı, hamam, cami ve medreseleri ile önemli ve zengin bir yerleşim birimi olmasına karşın, sürekli savaşlar ve yağmalar nedeni ile Osmanlıların eline yıkıntı durumda bir köy olarak geçmiştir[3].

   Osmanlıların eline geçtikten sonra tekrar onarılan ve canlılığını kazanan yerleşim merkezi, özellikle son dönemlerde İpek yolunun önemini kaybetmesi nedeniyle bu yerleşim alanın önemi giderek azalmıştır. Bu ilçenin adı 1921 yılında “Koçhisar” olarak değiştirildikten sonra Cumhuriyet döneminde 1931 yılında Mardin’e bağlı bir ilçe olarak “ Kızıltepe”  adını almıştır[4].

Günümüzde halen bu isimle anılmaktadır. Kızıltepe, merkez ilçe dahil olmak üzere bütün ilçeler arasında gelişme potansiyeline sahip en büyük ilçedir[5].

Nüfusu Mardin’den fazla olmasına rağmen arasında bulunun 20 dakikalık kısa bir mesafe nedeniyle Mardin’e bağlı bir ilçe olarak kalmıştır. İç bölgeleri kendine çeken özeliği ile bu gün ilçe kendini ikiye katlayarak gelişim göstermiştir[6].

    Son olarak aldığı “Kızıltepe” adını şehrin ortasında bulunan tepe’den aldığı iddia edilir. Bu tepe şimdi bir askeri birliğin konumlandırıldığı etrafı tel örgülerle çevrilerek koruma altına alınan, etrafında ev yapılarının bulunduğu ve bu evlerin yapımındaki temel kazılarında çok sayıda tarihi eser ve altın, gümüş sikkeler bulunduğu dilden dile dolaşıyor. Halk arasında anlatılan bir olay daha var ki bu daha ilginç tepenin etrafındaki bir yol yapımı esnasında tepenin içerisine giren dehlizlere rastlanılıyor[7].

   Bu tepe altındaki değerli tarih kalıntılarını duyan define avcılarının geceleyin buraya yaptıkları bir gezi sırasında tepenin içerisinde çok sayıda yollar, çukurlar ve odalar olduğunu anlatırlar[8].

Şehrin en büyük tarihi kalıntısı Kızıltepe(Koçhisar) Ulu cami’dir. Yapımına Mardin Artukluların’dan Yavak Aslan tarafından başlanmış ve kardeşi Artuk Aslan tarafından 1200 ile 1239 yıllarında tamamlamış. Kızıltepe hakkındaki çokça bilgilere de Artuklular tarafından yapılan ve günümüzde halen ibadete açık olan tarihi cami geçmişin aydınlanması konusunda yardımcı oluyor[9].

---

[1] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[2] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[3] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017

[4] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[5] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[6] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017

[7] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017; http://a-z-19mahmut.tr.gg. Erişim Tarihi: 20.12.2017

[8] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017; http://a-z-19mahmut.tr.gg. Erişim Tarihi: 20.12.2017

[9] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr  Erişim Tarihi: 20.12.2017; http://a-z-19mahmut.tr.gg. Erişim Tarihi: 20.12.2017

Düz ovanın içerisinde yükselen bu tepenin yığma bir tepe olduğu kuşkusu herkeste var. Şehrin yüksek bir tepesi olmaması nedeni ile şehri savunmak için bir kale yapılmamış. Bunun yerine “tepe kale” diyebileceğimiz bir sığınak yapılmış. Bu sığınağın giriş kapısı ise tepenin hemen altında bulunan kilisede olduğu iddia ediliyor. Buranın tek giriş kapısı var oda kilisenin bir kapının olması[1].

SONUÇ

Bu nedenle Kızıltepe şehrinin altında kayıp bir uygarlık tarihi vardır. Bunun araştırılarak şehrin üzerindeki medeni tarih yoksulluğu silinmelidir. Tarihinin arkasındaki sis perdesi aralanmalıdır. Bu yapılmadıkça Kızıltepe’nin üzerindeki sosyal ve tarihi şüpheler devam edecektir.

Bu şehrin birçok medeniyete ev sahipliği yapması gibi birde olduğu coğrafi konum nedeniyle farklı uygarlıkların buraya sahip olma isteklerini artırmıştır. İlçenin bu şekilde sürekli olarak sahip değiştirmesinden dolayı günümüze kadar birçok isim değiştirmesine de neden olmuştur. Ve halen günümüzde de devam eden bu stratejik önemi dolayısı ile kalkınma hızı bağlı olduğu il’e göre daha fazladır. Hızla gelen gelişme ile birlikte sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda kendini güncellemeye devam eden bir ilçe olmuştur.

Şehir ile ilgili saklı kalan tarihi hazinelerin ortaya çıkmasıyla belki de daha fazla anlamda ön plana çıkma olanağı da kazanabilir. Bu kadar medeniyete beşiklik eden ve Mezopotamya’nın verimli toprakları üzerinde bulunan bu ilçemiz belki de kökenlerimiz hakkında daha birçok bilinmeyene ışık tutacağı kanaatindeyim.

KAYNAKÇA

www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017

www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017

www.turkcebilgı.com Erişim Tarihi: 20.12.2017

http://a-z-19mahmut.tr.gg. Erişim Tarihi: 20.12.2017

www.turkcebılgı.com.tr  Erişim Tarihi:20.12.2017

www.Mardınlife.com.tr Erişim Tarihi:20.12.2017

EKLER

[1] www.kızıltepe.gov.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.kızıltepe.bel.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; www.turkcebilgı.com.tr Erişim Tarihi: 20.12.2017; http://a-z-19mahmut.tr.gg. Erişim Tarihi: 20.12.2017