BİTLİS HALK
OYUNLARI
Mehmet Korkmaz
Manisa Celal
Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Ve Sosyal Bilimler Eğitimi
BölümüSosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans 2.Sınıf Öğrencisi
GİRİŞ
Bitlis yöresi halk
oyunları renkliliği ve özgünlüğüyle Doğu Anadolu Bölgesi halk oyunları
içerisinde önemli bir yeri vardır. Yöre insanının zor koşullar içindeki
sevdaları ayrılıkları, ölümler, doğa olayları karsısındaki duygulanışları halk
oyunlarına yansımıştır. Oyunlar genelde insanın mertlik,birlik-beraberlik ve
insan sevgisi duygularını ifade eder. Bitlis’te halk oyunlarını kadınlar ayrı
erkekler ayrı oynarlar, birlikte oynamazlar. Ancak halayda oynayanların yakın
akraba olması halinde aile içinde kadın erkek birlikte oyun oynayabilirler.
BİTLİS HALK OYUNLARI
Govend(Güvenk)
Yöre insanının ağırbaşlılığını, vakur ve
ciddiyetini, hareketlerle en güzel anlatan oyunlardandır. Düğünlerde gelin ve
damadın birlikte oynadıkları tek oyundur. Oyun gelinle güvey (damat) ailesini tanıştırmayı
amaçlar. Bu oyunun sade ve ağır havası damadın en sevinçli anında bile ağırbaşlılığını
gösterir. Bu aile kültürü ve geleneklerin sergilenmesinde çok şeylerin
anlatıldığı bir görüntüdür. Çünkü; Bitlis’te gelinle damat düğüne, hatta gerdek
gecesine kadar birbirlerini hiç görmezler. Gelin ve damat düğün sonrası
evlerine atla veya yaya olarak getirildiklerinden dolayı yorgun olmaları,
gelinin de evine yabancı olması nedeniyle oyun bu yüzden çok ağır
oynanmaktadır. Kadınlar karşılama biçiminde oynadığı gibi, karma olarak da
oynanmaktadır. Halay türü bir oyundur[1].
Meyroki
Meyroki oyununda, ileri gidişlerde düz bir
gidiş yerine önce sağa doğru bir yürüyüş sonra sola doğru bir yürüyüşle yay
çizilir. Bu, sarhoşların fazla içtikten sonra yolda yürümelerini andırır. Bunun
için oyuna mey: içki, ro: yol ve ki tamlama eki ile içki yolu anlamını taşıyan
bir isim konulmuştur. Meyroki oyunu için ikinci bir rivayet vardır. Meyroki
oyununa konu olan meyro adı cinsi isim bozmasından meydana gelmiş bir
kahramandır. Meyro’nun asıl adı Meyrem’dir. Ama halk kolaylık olsun diye
Meyrem’i Meyro olarak çevirir. Meyro, meydanda davul zurna çalınca köy
delikanlılarıile birlikte kendinden geçer, kendinden değişik figürler katarak
oyunlar oynar. Bu, halkın çok hoşuna gider. Herkesin dilinde Meyro’nun oyunları
vardır. Halk her seferinde Meyro’nun oynadığı oyunlar manasında Meyroki deyip
geçer. Bu isim böylece günümüze kadar gelir. Hem kız hem erkekler arasında
oynanır. Sertlik göstermez. Daha çok titreme ve gösteriş oyunudur[2].
Garzane
Halay bölgesi karakteristik oyunlarından
olan halayaBitlis’te GARZANE denir. Önemli özellikleri; sürekliomuz titretme,
sert ayak figürleri ve yumuşak baş devinimleridir. Burası da Garzan denilen
bölgeye yakın olduğu için orada yaygın bir oyun olduğu için bölgenin ismine hitaben
GARZANE adı verilmiştir[3].
Halkuşta
Düğünlerde bütün köy halkı ve
civar köylerden gelenler köy meydanında toplanırlar. Bu alandadurup
dinlenmeden, bıkıp usanmadan saatlerce oyunlar oynanır. Bu arada köyün
bekardelikanlıları civar köylerden ve kendi köylerinde bulunan yetişkin kızlara
kur yapmak isterler. Harkuşta “vuruş” anlamındadır. Oyunlar içinde sertlik
hakimdir. İki tarafa ayrılan gençler sanki bir savaş meydanındaymış gibi
karşısındakine düşman gibi bakarak, müziğin
ritmine uyarak kıran kırana birgösteri yaparlar.
Sert vurma ve vurulan ellerden sesçıkarma kızlar arasında çok rağbet görür. Ve
oyunun baslıca özelliğidir. Oyunda tamamen sertlik ve ciddiyet hakimdir[1].
Seppe (Sepê)
Seppe olarak yazılmasına karsın halk
diline sepê olarak yerleşmiş olup daha çok bu şekilde telaffuz edilmektedir.
Halay yöresi oyunlarının en karakteristik oyunu olup; Bitlis yöresinin tek
figürlü geçiş veya giriş oyunudur. Erkek oyunudur. Se: üç pê ayak anlamına
geldiğinden oyunun adı ”üç ayak” olarak da kullanılır. Üç ayak oyununun baslıca
özelliği; sağ ayağın öne doğru sallanmasından sonra, bir es yapıp solayakla bir
duraklama yapılması ve sonra hemen yine sağ ayağın üçlemesine geçilmesidir.
Oyunda tutuşmalar omuzdandır[2].
Tiringo
Ellerde kırmızı ve beyaz mendiller vardır.
Mendiller sallanarak sağa sola, ayaklar sağa-sola çapraz atılarak oynanır.
Erkek oyunudur.Tiringo'nun bitimi Papuri'nin başlangıcını teşkil eder[3].
Pappori (Papuri)
Pappori genellikle ayak figürleriyle
oynanan bir oyun olduğu için Pappo: ayak, -:ismin –i hali ve –r:kaynaştırma
harfidir. Bütün figürler ayakta toplandığı için bu ismi almıştır. Kısaca ayak
oyunuanlamında kullanılır. Karma bir oyundur. Diğer oyunlar arasında nare,
çarsıda atlas, memoş, bolag attım havaya, temiraga, dello, botane, adley, gezai
ve dokuz ayak yer almaktadır[4].
Nare:
Halay türündendir. Kadın-erkek bağlı
dizilişle oynanan ağır ve yalın bir oyundur. Çarşıda Atlas: Sözlü, bağlı ve
kadınlar arasında oynanan bir halay türüdür. Sıra biçiminde oynanır, tutuşmalar
omuzdandır. Sert, devinimli figürleri vardır. Def eşliğinde oynanır[5].
Memoş:
Kadınlar elde mendil, tek olarak, def
eşliğinde oynar. Titreşme ve iki yana eğilme figürleri ağır basar[6].
Boîağ (Bahk) Attım Havaya:
Def eşliğinde oynanan kadın halaylarındandır.
Sıralar, omuzlar birbirine değecek biçimde, parmakların kenetlenmesiyle oluşur.
Ağırlama bölümü bitirilip ikinci bölüme geçilirken, bağ çözülür. Bağsız, toplu
oyun niteliğinde, önde ve yanlarda el çırparak oynamaya geçilir[7].
Tenürağa:
Halay türünde, çok yavaş başlayıp giderek
hızlanan bir oyundur. Sözlerinin ezgisine uyularak ayaklar, sağa-sola sallanır[8].
Athey:
Kadın-erkek karışık oynanan
halaylardandır. Titreme ve hızlı devinim, oyunun başlıca özelliğidir[9].
Dokuzayak:
Omuzlardan tutularak oynanan bu oyunda, ayak
figürleri, ayaklardaki devinim ve canlılık önemlidir. Oyunda ayak dokuz kez
sallandığı için bu oyuna dokuzayak denmiştir. Yörede, "Nehpi" adıyla
da bilinmektedir[10].
[5]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
[6]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
[7]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
[8]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
[9]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
[10]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
Botane:
Bu oyun Siirt yakınındaki Botan Çayından
almaktadır. Hızlı başlayan, birden yavaşlayan figürler, bu çayın akışını
andırmaktadır[1].
Genel Oyun Çeşitleri : AğırKüvenk-Değirmenci, Kavaş, Deriko,Pappure-Zeybek
–Meyroki, Aşırma-Dıldıl-Küvengin Yollarında, Memyane -Perijvan Yöremizde
halkoyunlarında çalgı aletleri olarak genelde davul-zurna kullanılır. Ayrıca
def, bilhassa köylü oyunlarda kullanılan müzik aletidir[2]
SONUÇ
Bitlis’e ait
birçok halk oyunu bulunmaktadır. Bunların en meşhur olanı Govend, Halkuşta,
Garzane, Seppe gibi oyunlardır. Bu oyunlar bazen hızlı bazen yavaş ritimle
oynanmaktadır. Bu oyunları yeni nesil pek bilmese de bölgenin yaşlı insanları
düğünlerde halen oynamaktadır. Bu oyunlar adını bazen bir coğrafi bölgeden de
alır bazen kişi isimlerinden de alır. Genel olarak Bitlis yöresinde
sosyokültürel değerlerin oluşturduğu oyunlar bulunmaktadır toplumun yaşayış
biçimi oyunlar üzerinde etkilidir.
KAYNAKÇA
http://hizirkayaalp.blogspot.com.tr/2016/01/bitlis-halk-oyunlari.html Erişim Tarihi: 28.12.2017
httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
EKLER
FOTOĞRAFLAR
 |   | |
 |  | |
 |
[1]httphttp://www.bitlistso.org.tr/Bitlis/tabid/12498/menuad/halk/Default.aspx
Erişim Tarihi: 28.12.2017
Yorumlar
Yorum Gönder